ถอดบทเรียน...ฟื้นฟูระบบนิเวศป่าชายเลน อ่าวตัว ก. สมุทรสาคร

ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน เป็นอีกหนึ่งพื้นที่ที่ประสบความสำเร็จในด้านการอนุรักษ์และฟื้นฟูระบบนิเวศให้คืนกลับมาอุดมสมบูรณ์อีกครั้ง สามารถเป็นแหล่งอนุบาลและหลบภัยของสัตว์น้ำ เป็นแหล่งอาหารที่สมบูรณ์ของชุมชน เป็นกำแพงป้องกันน้ำทะเลกัดเซาะชายฝั่ง และแนวกำบังคลื่นลมบริเวณชายฝั่ง รวมทั้งเป็นสถานที่สำหรับการศึกษา ค้นคว้า และวิจัยด้านทรัพยากรชายฝั่งหรือระบบนิเวศป่าชายเลนอีกด้วย

สภาพพื้นที่ป่าชายเลนที่นี่ เทียบกับเมื่อ 5 ปีที่แล้ว ป่าชายเลนมีความเปลี่ยนแปลงไปอย่างมาก เมื่อก่อนต้นไม้บริเวณชายฝั่งทะเลตายเกือบทั้งหมด พื้นดินถูกคลื่นกัดเซาะเป็นบริเวณกว้าง เนื่องจากบริเวณ ต.บางหญ้าแพรก อยู่ในพื้นที่อ่าวตัว ก. ส่งผลให้พื้นที่ชายฝั่งเกิดการกัดเซาะเพิ่มขึ้น เป็นประเด็นที่สำคัญของในพื้นที่ ประกอบกับปัญหาขยะมูลฝอยที่ลอยลงสู่ทะเล ทำให้เกิดปัญหาและผลกระทบต่อระบบนิเวศบริเวณชายฝั่งเป็นอย่างมาก

ความร่วมมือจากทุกภาคส่วน ทั้งหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน และเครือข่ายภาคประชาชน นำมาสู่ผลสำเร็จของการอนุรักษ์และฟื้นฟูระบบนิเวศของป่าชายเลน จากการที่ภาครัฐโดยกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม มีนโยบายในการฟื้นฟูพื้นที่ป่าทั้งป่าบกและป่าชายเลน เพื่อเพิ่มพื้นที่สีเขียวทั้งประเทศ ขณะที่ภาคเอกชนมีบทบาทสำคัญในการสนับสนุนทั้งในเรื่องของการมีส่วนร่วม การสนับสนุนงบประมาณ และยังมีส่วนช่วยในการประชาสัมพันธ์ เพื่อสร้างความตระหนักและปลูกฝังด้านการอนุรักษ์ฟื้นฟูให้กับประชาชน และเยาวชนในพื้นที่ เล็งเห็นถึงความสำคัญของปัญหาและผลกระทบของระบบนิเวศชายฝั่งที่อาจจะเกิดขึ้นกับในพื้นที่

ปัจจัยสำคัญของการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชายเลนให้คงอยู่อย่างยั่งยืน ต้องอาศัยความร่วมมือจากทุกคนในชุมชน เพื่อให้ระบบนิเวศป่าชายเลนกลับคืนสู่ความอุดมสมบูรณ์ เป็นแหล่งอาหารให้กับประชาชนในพื้นที่ อีกทั้งยังสามารถรายได้ให้กับครัวเรือน ทำให้ความเป็นอยู่ของชุมชนดีขึ้น

โครงการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชายเลนในพื้นที่ จ.สมุทรสาคร คือ โครงการ “ซีพีเอฟ ปลูก ปัน ป้อง ป่าชายเลน” เป็นโครงการที่มีการบูรณาการร่วมกันทุกภาคส่วน ทั้งหน่วยงานภาครัฐ ภาคเอกชน และประชาชน ประกอบด้วย กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง (ทช.) สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม จ.สมุทรสาคร เทศบาล ต.บางหญ้าแพรก บริษัท เจริญโภคภัณฑ์อาหาร จำกัด (มหาชน) หรือซีพีเอฟ และเครือข่ายภาคประชาชน โดยเมื่อปีพ.ศ. 2557 - 2561 สามารถเพิ่มพื้นที่ป่าชายเลนใน ต.บางหญ้าแพรก จำนวน 104 ไร่ เกิดความหลากหลายทางชีวภาพ มีการทับถมของตะกอนดินเกิดเป็นพื้นดินเพิ่มขึ้น ปริมาณต้นไม้และสัตว์น้ำบริเวณชายฝั่งมีจำนวนเพิ่มขึ้น เช่น สัตว์น้ำที่มีคุณค่าทางเศรษฐกิจ กุ้ง หอยแครง ปูแสม ปลากระบอก แมงดาจาน ฯลฯ 

การอนุรักษ์และฟื้นฟูระบบนิเวศป่าชายเลนในพื้นที่ ต.บางหญ้าแพรก มีกระบวนการเรียนรู้ร่วมกัน เริ่มตั้งแต่การหาแนวทางการแก้ไขปัญหา เช่น การป้องกันขยะมูลฝอยไม่ให้ติดบริเวณโคนต้นไม้ การกัดเซาะชายฝั่ง ฯลฯ การศึกษาความเหมาะสมของช่วงเวลาในการปลูก พันธุ์ไม้ป่าชายเลน เพื่อฟื้นฟูระบบนิเวศป่าชายเลนที่เหมาะสมกับบริบทพื้นที่

ในปี พ.ศ. 2563 - 2565 กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมจังหวัดสมุทรสาคร ซีพีเอฟ และชุมชนในพื้นที่ จะร่วมกันปลูกป่าเพิ่มอีกจำนวน 266 ไร่ ในพื้นที่เขตห้ามล่าสัตว์ป่าพันท้ายนรสิงห์ ต.บางหญ้าแพรก อ.เมืองสมุทรสาคร จ.สมุทรสาคร และยังมีแผนดำเนินการอนุรักษ์และฟื้นฟูป่าชายเลนในพื้นที่ของจังหวัดสมุทรสาครอีกมากกว่า 10,000 ไร่

การอนุรักษ์และฟื้นฟูทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมในพื้นที่ชายฝั่ง นอกจากความร่วมมือจากทุกภาคส่วนแล้ว ยังต้องมีการติดตาม ดำเนินกิจกรรมด้านการอนุรักษ์อย่างต่อเนื่อง รวมถึงส่งเสริมให้ชุมชนรู้คุณค่า เกิดความหวงแหน และรักป่าในพื้นที่ของตนเองมากขึ้น เพื่อนำไปสู่ระบบนิเวศป่าชายเลนที่มีความอุดมสมบูรณ์อย่างยั่งยืนต่อไป

โดย...

วัฒนา พรประเสริฐ

ผอ.สำนักงานทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม สมุทรสาคร