การไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาททางแพ่งและทางอาญา

การไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาททางแพ่งและทางอาญา

ปัจจุบันเมื่อมีข้อพิพาททางแพ่งหรือทางอาญาเกิดขึ้น ก่อนที่คดีที่จะเข้าสู่กระบวนพิจารณาของศาลหรือก่อนมีคำพิพากษา

 จะมีกระบวนการไกล่เกลี่ยระงับข้อพิพาทเพื่อให้คู่กรณีตกลงระงับข้อพิพาทกันเอง ทั้งในชั้นอัยการและชั้นศาล ซึ่งเป็นประโยชน์ทั้งแก่คู่กรณีเองและเป็นประโยชน์ต่อทางราชการที่คดีไม่ยืดเยื้อเสียเวลาและงบประมาณของของประเทศ

  พระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท 

นอกจากการไกล่เกลี่ยในชั้นพนักงานอัยการ และชั้นศาลดังกล่าวข้างต้น รัฐบาลเห็นเห็นสมควรให้นำกระบวนการไกล่เกลี่ยมาใช้ในคดีแพ่งที่มีทุนทรัพย์ไม่มากนัก และคดีอาญาบางประเภท โดยกำหนดเป็นกฎหมายกลางเพื่อให้หน่วยงานของรัฐหรือศูนย์ไกล่เกลี่ยข้อพิพาทภาคประชาชนใช้ในการยุติหรือระงับข้อพิพาท ดังกล่าว โดยคำนึงถึงความยินยอมของคู่กรณี เพื่อทำให้ปริมาณคดีขึ้นสู่ศาลให้น้อยลง ลดปัญหาความขัดแย้ง เกิดความสมานฉันท์ขึ้นในสังคม รัฐบาลจึงได้เสนอร่างพระราชบัญญัติการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท เพื่อดำเนินการให้ตราออกมาเป็นกฎหมายใช้บังคับต่อไป

บัดนี้ร่าง พ.ร.บ.ดังกล่าวได้ผ่านการพิจารณาของ สนช. เมื่อ 8 ก.พ. 2562 อยู่ระหว่างการดำเนินการทูลเกล้าฯถวายเพื่อทรงลงพระปรมาภิไธยและประกาศในราชกิจจานุเบกษา เมื่อทรงลงพระปรมาภิไธยและประกาศในราชกิจจานุเบกษาแล้วจะมีผลใช้บังคับนับแต่วันถัดจากวันประกาศ เว้นแต่หมวด 3การไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางแพ่ง การไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางอาญา หมวด4 การไกล่เกลี่ยคดีอาญาในชั้นพนักงานสอบสวน หมวด 54การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทภาคประชาชนให้มีผลใช้บังคับเมื่อพ้นกำหนด 180 วันนับแต่วันประกาศ มีสาระสำคัญดังนี้

  คำนิยามที่สำคัญ

"การไกล่เกลี่ยข้อพิพาท" หมายความว่าการดำเนินการเพื่อให้คู่กรณีมีโอกาสเจรจาตกลงแล้วครับข้อพิพาททางแพ่งและทางอาญาโดยสันติวิธีและปราศจากการวินิจฉัยชี้ขาดข้อพิพาททั้งนี้ไม่รวมถึงการไก่เกียเพราะรีดผ้าที่ดำเนินการในชั้นศาลและในชั้นการบังคับคดี

ผู้ไกล่เกลี่ย หมายความว่า บุคคลซึ่งได้รับการขึ้นทะเบียนและได้รับการแต่งตั้งให้ทำหน้าที่ในการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท

นายทะเบียน  หมายความว่าหัวหน้าหน่วยงานของรัฐซึ่งดำเนินการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท

  บททั่วไปของ กระบวนการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท

หน่วยงานของรัฐที่ประสงค์จะดำเนินการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท ให้แจ้งให้กระทรวงยุติธรรมทราบด้วย

ผู้ที่จะทำหน้าที่เป็นผู้ไกล่เกลี่ย ต้องขึ้นทะเบียนต่อนายทะเบียนคือหัวหน้าหน่วยงานของรัฐที่ดำเนินการไกล่เกลี่ยข้อพิพาท โดยต้องมีคุณสมบัติ และไม่มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา 10 ที่สำคัญคือต้องผ่านการอบรมการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทตามหลักสูตรที่คณะกรรมการพัฒนาการบริหารงานยุติธรรมแห่งชาติ รับรอง และมีประสบการณ์ในด้านที่จะเป็นประโยชน์ต่อการไกล่เกลี่ย ผู้ไกล่เกลี่ยมีอำนาจหน้าที่ตามมาตรา11 และต้องถือปฏิบัติตามจริยธรรมตามมาตรา12

  กระบวนการไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางแพ่ง

ข้อพิพาททางแพ่งที่จะทำการไกล่เกลี่ยได้คือ ข้อพิพาทเกี่ยวกับที่ดิน ที่ไม่ใช่เรื่องกรรมสิทธิ์ ข้อพิพาทระหว่างทายาทเกี่ยวกับทรัพย์มรดก หรือข้อพิพาทตามที่จะมีการกำหนดในพระราชกฤษฎีกา และข้อพิพาทอื่นที่มีทุนทรัพย์ไม่เกินห้าล้านบาทหรือตามที่กำหนดในพระราชกฤษฎีกา ข้อพิพาทที่ไกล่เกลี่ยไม่ได้คือ ที่เกี่ยวกับสิทธิแห่งสภาพบุคคล สิทธิในครอบครัว กรรมสิทธิ์ในสังหาริมทรัพย์

คู่กรณีที่มีข้อพิพาทที่ประสงค์จะให้มีการไกล่เกลี่ยข้อพิพาทให้ยื่นคำร้องต่อหน่วยงานที่ดำเนินไกล่เกลี่ย ซึ่งหน่วยงานนั้นต้องสอบถามความสมัครใจของคู่กรณีอีกฝ่ายหนึ่งด้วย ถ้าไม่สมัครใจก็ดำเนินการไกล่เกลี่ยไม่ได้

โดยคู่กรณีตกลงแต่งตั้งผู้ไกล่เกลี่ยหนึ่งคนหรือหลายคนก็ได้จากบัญชีรายชื่อที่หน่วยงานนั้นจัดทำไว้ ถ้าคู่กรณีเลือกกันเองไม่ได้ จะขอให้หน่วยงานนั้นเป็นผู้เลือกผู้ไกล่เกลี่ยก็ได้

ในการดำเนินการไกล่เกลี่ย ถ้าคู่กรณีตกลงกันได้ให้ผู้ไกล่เกลี่ยบันทึกข้อตกลงระงับข้อพิพาทนั้นไว้ให้ทั้งสองฝ่ายลงชื่อไว้ด้วย

ถ้าคู่กรณีฝ่ายหนึ่งไม่ปฏิบัติตามข้อตกลง คู่กรณีอีกฝ่าย อาจยื่นคำร้องต่อศาล เพื่อให้บังคับตามข้อตกลงได้

  การไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางอาญา

ข้อพิพาททางอาญาที่จะดำเนินการไกล่เกลี่ยได้ ต้องเป็นความผิดอันยอมความได้หรือความผิดลหุโทษตามมาตรา390ถึงมาตรา 395 และมาตรา 397 หรือความผิดลหุโทษอื่นที่ไม่กระทบต่อส่วนรวมตามที่กำหนดในพระราชกฤษฎีกา

เมื่อมีการทำข้อตกลงระงับข้อพิพาทกันแล้ว สิทธินำคดีมาฟ้องระงับไปเฉพาะคู่กรณีที่ทำความตกลง แต่ถ้าคู่กรณีมีสิทธิฟ้องคดีแพ่งเกี่ยวเนื่องกับคดีอาญา สิทธิการฟ้องคดีอาญาระงับเมื่ออีกฝ่ายได้ปฏิบัติตามข้อตกลงส่วนแพ่งแล้ว

กระบวนกาไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางอาญาให้นำกระบวนการไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางแพ่งมาใช้โดยอนุโลม

ข้อพิพาททางอาญาที่ดำเนินการไกล่เกลี่ยหากอยู่ในระหว่างการสอบสวน การพิจารณาของพนักงานอัยการ หรือศาล ให้หน่วยงานที่ดำเนินการไกล่เกลี่ย แจ้งให้พนักงานสอบสวน อัยการหรือศาลทราบ เพื่อรอการสอบสวนหรือการพิจารณาไว้ก่อนจนกว่าจะรู้ผลกาไกล่เกลี่ย เมื่อการไกล่เกลี่ยสิ้นสุดลง ให้หน่วยงานที่ไกล่เกลี่ย แจ้งผลให้พนักงานสอบสวน อัยการ และศาลทราบ หากมีการทำข้อตกลงไว้ให้ส่งสำเนาข้อตกลงไปพร้อมด้วย

การไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางอาญาในขั้นการสอบสวน

ความหมายของการไกล่เกลี่ยคดีอาญาในชั้นพนักงานสอบสวน คือ การไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางอาญาในขั้นสอบสวน โดยพนักงานสอบสวนจัดให้คู่กรณีในคดีอาญามีโอกาสเจรจาตกลงหรือเยียวยาความเสียหายเพื่อระงับคดีอาญา

คดีอาญาที่จะไกล่เกลี่ยในชั้นสอบสวนได้ เป็นคดีเช่นเดียวกับคดีในกระบวนการไกล่เกลี่ยคดีอาญา โดยเพิ่มความผิดที่มีอัตราโทษจำคุกไม่เกินสามปีตามบัญชีท้ายพระราชบัญญัติด้วย

ทั้งนี้กระบวนการไกล่เกลี่ยในชั้นนี้เป็นตามกระบวนการที่มีลักษณะเฉพาะ ซึ่งแตกต่างจากจากกระบวนการไกล่เกลี่ยข้อพิพาททางแพ่งและทางอาญาที่กล่าวมาแล้วข้างต้นอยู่หลายประการ และผู้ประสงค์จะเป็นผู้ไกล่เกลี่ยคดีอาญาในชั้นพนักงานสอบสวน ให้ยื่นคำขอต่อ ผบ.ตร. ปลัด กลาโหมฯ ปลัด มหาดไทยฯ  หรืออัยการสูงสุด แล้วแต่กรณี ในฐานะนายทะเบียน

เมื่อคู่กรณีได้มีการตกลงเป็นประการใดให้จัดให้มีการทำบันทึกข้อตกลงและให้คู่กรณีลงชื่อไว้ด้วย เมื่อคู่กรณีปฏิบัติตามข้อตกลงแล้ว ให้แจ้งให้พนักงานสอบสวนทราบ เพื่อจัดทำบันทึกส่งให้พนักงานอัยการเพื่อยุติคดี และสิทธิฟ้องคดีเป็นอันระงับ แต่ถ้าผู้ต้องหาไม่ปฏิบัติตามข้อตกลง ก็ต้องมีการดำเนินคดีต่อไป

  การไกล่เกลี่ยข้อพิพาทภาคประชาชน

ให้เป็นหน้าที่ของกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพ ส่งเสริมสนับสนุนให้ประชาชนรวมตัวกัน เป็นศูนย์ไกล่เกลี่ยภาคประชาชน และอุดหนุนค่าใช้จ่ายในการดำเนินการ

  คดีที่ศูนย์ไกล่เกลี่ยภาคประชาชน จะดำเนินการไกล่เกลี่ยได้ คือ

ข้อพิพาททางแพ่งที่มีทุนทรัพย์ไม่เกินห้าแสนบาทหรือไม่เกินจำนวนที่กำหนดในพระราชกฤษฎีกา และข้อพิพาททางแพ่งอื่นตามที่กำหนดในพระราชกฤษฎีกา แต่ถ้าเป็นการพิพาทกันเรื่องที่ดินต้องไม่เกี่ยวกับกรรมสิทธิ์ ถ้าเป็นเรื่องมรดกก็เป็นเรื่องการพิพาทระหว่างทายาทและไม่สามารถไกล่เกลี่ยเรื่องที่เกี่ยวกับสิทธิแห่งสภาพบุคคล สิทธิในครอบครัว หรือกรรมสิทธิ์ในสังหาริมทรัพย์

ข้อพิพาททางอาญาที่ไกล่เกลี่ยได้คือ ความผิดอันยอมความได้หรือความผิดลหุโทษตามมาตรา390ถึงมาตรา 395 และมาตรา 397 หรือความผิดลหุโทษอื่นที่ไม่กระทบต่อส่วนรวมตามที่กำหนดในพระราชกฤษฎีกา

เมื่อมีการตกลงตามข้อไกล่เกลี่ยและกรมคุ้มครองสิทธิและเสรีภาพออกหนังสือรับรองให้แล้ว ข้อตกลงระงับข้อพิพาทนั้นใช้บังคับกันได้ ถ้าเป็นคดีอาญาสิทธินำคดีอาญามาฟ้องให้เป็นอันระงับ