กรณีศึกษา “คลัสเตอร์” ในประเทศไทย

กรณีศึกษา “คลัสเตอร์” ในประเทศไทย

ผมได้นำเสนอเรื่องการสร้างเครือข่ายวิสาหกิจหรือคลัสเตอร์แบบง่าย ๆ ในตอนที่แล้ว หลายท่านสนใจอยากให้ยกตัวอย่างกรณีศึกษาในไทยที่ประสบความสำเร็จ

ก่อนนำเสนอกรณีศึกษาคลัสเตอร์ ผมขอขยายความเรื่องคลัสเตอร์เพิ่มเติม เพื่อให้ท่านผู้ประกอบการได้ทำความเข้าใจเพิ่มขึ้น

ในตอนที่แล้วผมได้เน้นถึง Cluster ในลักษณะของการดำเนินกิจกรรมอยู่ในพื้นที่ใกล้เคียงกัน Geographical Proximility ซึ่งเป็นรูปแบบที่นิยมในประเทศไทย แต่การรวมตัวกันยังทำได้อีก 2 รูปแบบคือ การรวมตัวกันของผู้นำในอุตสาหกรรมในลักษณะ Facilitating Cluster โดยตัวแทนจากภาคเอกชนมารวมตัวกันเพื่อร่วมกำหนดนโยบาย และเป็นตัวแทนในการเจรจาต่อรองกับภาครัฐ

อีกรูปแบบหนึ่ง คือ การรวมตัวกันของผู้ประกอบการแบบ Commercial Cluster เป็นการรวมตัวในทางตรง ที่ไม่จำเป็นต้องอยู่ในภูมิภาคใกล้เคียงกัน เป้าหมายสำคัญคือ การสร้างมูลค่าเพิ่ม การถ่ายทอดความรู้ผ่านวิทยากร การขยายช่องทางการตลาด และการจัดจำหน่ายเป็นหลัก การวมตัวของผู้ประกอบการในประเทศไทยที่ผ่านมา แบ่งออกเป็น 4 กลุ่ม คือแกลุ่มที่พึ่งรวมตัวกัน กลุ่มกำลังแสวงหาทิศทาง กลุ่มกำลังพัฒนา และกลุ่มที่มีศักยภาพสูง ซึ่งผู้ประกอบการส่วนใหญ่จะอยู่ในกลุ่มแสวงหาทิศทาง ซึ่งจำเป็นจะต้องพัฒนาอย่างจริงจัง

สำหรับกลุ่มที่มีศักยภาพสูงที่ผมอยากนำเสนอเพื่อเป็นกรณีศึกษา คือ คลัสเตอร์ต่อตัวถังราชบุรี ซึ่งเป็นการรวมตัวกันของกลุ่มต่อตัวถังรถยนต์บ้านโป่ง เป็นพื้นที่ซึ่งผมเริ่มทำงานธนาคาร เป็นพนักงานสินเชื่อของธนาคารกรุงไทยครั้งแรก

กลุ่มผู้ประกอบการกระจายตัวกันอยู่ ครอบคลุมพื้นที่ 2 อำเภอ 2 จังหวัด ได้แก่ อำเภอบ้านโป่ง จังหวัดราชบุรี และอำเภอเมือง จังหวัดนครปฐม มีผู้ประกอบการประมาณ 34 ราย มีกำลังการผลิตไม่น้อยกว่า 1,200 คันต่อปี คิดเป็นมูลค่าเชิงเศรษฐกิจกว่า 6,000 ล้านบาทต่อปี มีการจ้างงานเกือบ 3,000 คน โดยแบ่งเป็นอู่ขนาดใหญ่ที่มีแรงงานมากกว่า 1,000 คน 2 แห่ง อู่ขนาดกลางที่มีแรงงานระหว่าง 50-150 คน 21 แห่ง มีแรงงานน้อยกว่า 50 คน 11 แห่ง เริ่มในปี 2532 ผู้ประกอบการประมาณ 10 ราย รวมตัวกันเพื่อตกลงกับสรรพากรในการประเมินภาษี และได้ขยายไปเรื่องอื่นที่เป็นประโยชน์อีกหลายด้าน จนถึงเดือนกันยายน 2548 ได้มีการปรับเปลี่ยนโครงสร้างและองค์ประกอบ เพื่อให้รองรับสภาวะการแข่งขันในปัจจุบันและอนาคต

มีการขยายสมาชิกไปสู่ผู้ประกอบการที่เป็นผู้รับจ้างช่วง หรือ Supplier สมาชิกที่เป็นผู้จำหน่าย หรือให้บริการหลังการขาย เพื่อให้ห่วงโซ่ธุรกิจของกลุ่มมีความครบถ้วนสมบูรณ์มากขึ้น เปลี่ยนชื่อจากชมรมอู่ต่อตัวถังรถยนต์โดยสารบ้านโป่ง เป็นชมรมผู้ประกอบการอุตสาหกรรมตัวถังรถยนต์โดยสารบ้านโป่ง เพื่อให้เป็นองค์กรหลักในการขับเคลื่อนการพัฒนาเครือข่ายวิสาหกิจอุตสาหกรรมตัวถังรถยนต์โดยสารบ้านโป่ง ร่วมกับสถาบันยานยนต์

มีจุดเด่นในแง่ของการกระจุกตัวในพื้นที่และความเป็นท้องถิ่นภูมิภาค มีการประสานความร่วมมือกับหน่วยงาน องค์กรทั้งภาครัฐและเอกชนในท้องถิ่นและส่วนกลาง หน่วยงานที่สนับสนุนได้แก่ หอการค้าราชบุรี สภาอุตสาหกรรมจังหวัดราชบุรี สถาบันพัฒนาฝีมือแรงงานจังหวัดราชบุรี วิทยาลัยเทคนิคราชบุรี สถาบันการเงิน และสถาบันยานยนต์กำหนดวิสัยทัศน์ จะเป็นกลุ่มพันธมิตรอุตสาหกรรมต่อตัวถังรถยนต์โดยสารและรถเอนกประสงค์ด้วยการบริหารงานแบบคลัสเตอร์ มีการกำหนดภารกิจและกลยุทธ์ที่ชัดเจน

จากการวิเคราะห์องค์ประกอบ 4 ด้าน ที่เรียกว่า Diamond Analysis ได้แก่ บริบทการแข่งขันและกลยุทธ์ทางธุรกิจ เงื่อนไขปัจจัยการผลิต เงื่อนไขด้านอุปสงค์ และอุตสาหกรรมที่เกี่ยวโยงและสนับสนุนมีรายละเอียดที่น่าสนใจมาก ซึ่งท่านผู้ประกอบการสามารถศึกษาเพิ่มเติมได้จากระบบฐานข้อมูลแผนที่คลัสเตอร์ ของกรมส่งเสริมอุตสาหกรรม กระทรวงอุตสาหกรรม

ปัจจัยแห่งความสำเร็จของการพัฒนาคลัสเตอร์ ขึ้นอยู่กับสมาชิกที่จะต้องมีจิตสำนึก มีความไว้วางใจซึ่งกันและกันมีประสิทธิภาพในการเพิ่มผลิตภาพของตน มีการรองรับจากธุรกิจที่เกี่ยวข้อง มีความเหมาะสมด้านแรงงาน วัตถุดิบ เครื่องจักรและทำเลที่ตั้ง ที่สำคัญคือจะต้องมีการประสานงานกันอย่างใกล้ชิด ภาครัฐและหน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้องให้ความสำคัญผลักดันในทุกด้าน ในทางปฏิบัติ กลุ่มวิสาหกิจที่ประสบความสำเร็จ ไม่จำเป็นต้องมีปัจจัยครบทุกองค์ประกอบเพียงแต่ต้องมีข้อได้เปรียบที่มีนัยสำคัญ มีความเข้มแข็งมากพอที่จะเอาชนะคู่แข่งขันได้

การเพิ่มขีดความสามารถของการแข่งขันโดยการพัฒนาเรื่องคลัสเตอร์ เพื่อรองรับกระแสการแข่งขันโลกที่รุนแรงมากขึ้นทุกวัน ต้องเริ่มทำอย่างจริงจัง ยังมีอุตสาหกรรมอีกหลายด้าน ทั้งอุตสาหกรรมข้าว ยางพารา เฟอร์นิเจอร์ ที่ยังอยู่ในกลุ่มแสวงหาแนวทาง และกลุ่มกำลังพัฒนา ที่มีการรวมตัวกันแล้ว

หากทุกฝ่ายให้ความร่วมมือกัน ผมมั่นใจว่าเราจะมีผู้ประกอบการที่อยู่ในกลุ่มที่มีศักยภาพสูงเพิ่มขึ้นครับ