มารู้จัก "ตั่นชัด" กวีวิพากษ์สังคม และการเมืองเมียนมาในเทศกาลสงกรานต์ 

มารู้จัก "ตั่นชัด" กวีวิพากษ์สังคม และการเมืองเมียนมาในเทศกาลสงกรานต์ 

บทกวี ที่ได้ชื่อเป็นกระบอกเสียงแห่งยุคสมัย วัฒนธรรมการวิพากษ์ที่แฝงอยู่ในลำนำขนาดสั้น คล้ายๆ กับ ลำตัด ของไทย

งานเทศกาลสงกรานต์ในนครย่างกุ้ง ประเทศเมียนมา เป็นอีกที่หนึ่งที่จัดงานเฉลิมฉลองวันสงกรานต์กันอย่างสนุกสาน ครึกครี้นและใหญ่โต โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ในระหว่างวันที่ 13 – 16 เมษายนที่ผ่านมา ถนนและตอกซอกซอยในนครย่างกุ้งชุ่มฉ่ำไปด้วยสายน้ำ ถนนบางสายมีน้ำท่วมขัง ผู้สัญจรไปมาจะได้ยินบทเพลงสงกรานต์ที่กำลังเปิดขับกล่อมผู้คนตลอดทั้งวัน 

30546335_605642999790744_1042699360_o

บรรยากาศงานสงกรานต์ในนครย่างกุ้งดูจะสนุกสนานกันอย่างเต็มที่และเสรี ตามถนนหนทางสายหลักในเมืองย่างกุ้งมีเวทีสำหรับการแสดงดนตรี ร้องรำ ประชันบทกวี และเล่นสาดน้ำ ในช่วงหัวใจสำคัญของสงกรานต์ทั้ง 4 วันดังกล่าว โทรทัศน์จะแพร่ภาพบรรยากาศสดของเวทีเล่นสาดน้ำตามถนนต่างๆ และบทเพลงเฉลิมฉลองสงกรานต์และวันแห่งอิสรภาพ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง เพลงชเหว่ มัน ต่อง เยะ โข่ เป็นต้น

จุดเด่นของการเล่นน้ำสงกรานต์ในเมียนมาอยู่ที่เวทีเล่นสาดน้ำ ภาพที่เห็นกันจนชินตาในยุคปัจจุบัน คือ ทุกเวทีจะมีสายยางฉีดน้ำคอยฉีดใส่ผู้คนที่ผ่านไปมาตามท้องถนน มีรถเปิดท้ายบรรทุกคนเป็นหมู่คณะวิ่งตระเวนไปตามเวทีเล่นสาดน้ำตามจุดต่างๆ

เมื่อถึงเวทีเล่นสาดน้ำก็จะเต้นโยกย้ายดิ้นส่ายด้วยลีลาหลากหลายเฉพาะตนเข้ากับเสียงเพลงที่มีจังหวะเร่าร้อน และเลือกฉีดน้ำกันตามความพึงพอใจ ชาวเมียนมานิยมฉีดน้ำและเล่นน้ำกันอย่างรุนแรง

มีคำเตือนว่าหากใครที่ทนแรงดันน้ำจากสายยางฉีดน้ำไม่ไหวก็ไม่ควรเดินผ่านไปมาแถวเวทีเล่นสาดน้ำ มิฉะนั้นอาจต้องหาเครื่องป้องกันตัว เพื่อเป็นเกราะป้องกันมิให้น้ำกระเด็นเข้าหูเข้าตา ไม่ว่าจะเล่นฉีดน้ำกันรุนแรงมากมายขนาดไหนก็จะละเว้นไม่ใช้สายยางฉีดน้ำใส่พระสงฆ์ สามเณร แม่ชี โยคี อุบาสกและอุบาสิกาผู้กำลังถือศีลอุโบสถ

30546525_605642906457420_657255476_o

เวทีเล่นสาดน้ำมีทั้งที่เป็นของหน่วยงานราชการ และของเอกชน กิจกรรมบนเวทีนอกจากให้เล่นสาดน้ำแล้วยังมีศิลปินนักร้อง และดาราภาพยนตร์หนุนเวียนกันมาร้องเพลงให้ชมกันฟรี นอกจากนี้ยังมีการแสดงพื้นบ้าน สลับกับการฟ้อนรำของบรรดาสาวเล็ก สาวใหญ่ ที่จะมาในชุดแต่งกายแบบเมียนมาโบราณและร่วมสมัยสีสันสดใสละลานตา 

กิจกรรมอีกอย่างหนึ่งที่อยู่คู่กับสงกรานต์เมียนมามายาวนานและสร้างสีสันให้กับสงกรานต์ที่นี่ไม่น้อยไปกว่าสิ่งอื่น คือ การประกวดการประชัน ตั่นชัด หรือ ลำตัดวิพากษ์การเมืองและสังคม 

การแสดงตั่นชัดมักจะแสดงในช่วงบ่ายถึงเย็นและช่วงค่ำๆ ตั่นชัดเป็นอีกหนึ่งกิจกรรมที่ดึงดูดคนดูได้เป็นจำนวนมากพอๆกับศิลปินนักร้องและดาราภาพยนตร์เลยทีเดียว คนที่เฝ้าคอยดูจะจดจ่อรอคอยอยู่ว่าปีนี้ตั่นชัดจะงัดง้างเอาประเด็นไหนมาพูดบ้าง จะล้อเลียน เสียดสีและพาดพิงถึงใครในบ้านเมืองบ้าง

การแสดงตั่นชัดถือเป็นกิจกรรมหนึ่งในเทศกาลสงกรานต์เมียนมาที่สร้างความบันเทิงให้กับชาวเมียนมาไม่น้อย

30768599_605642959790748_1647546318_o

ตั่นชัด เป็นลำนำขนาดสั้นๆ ชนิดหนึ่ง ซึ่งนำเอาเพลงเรือ เพลงบูชาเทพนัต เพลงพื้นบ้านอื่นๆ มาผสมเข้ากับกลอนที่แต่งใหม่ และร้องเล่นแก้กัน มีลูกคู่คอยรับ ลักษณะเช่นเดียวกันกับลำตัดของไทย

การแต่งตั่นชัดมีฉันทลักษณ์ง่ายๆ กล่าวคือ กลอนขึ้นต้นประกอบด้วย 7 พยางค์ กลอนร้องแก้ประกอบด้วย 7-8 พยางค์ โดยพยางค์สุดท้ายของวรรคขึ้นต้นจะต้องสัมผัสกับพยางค์ที่ 3 หรือ 4 ของวรรคต่อมา เนื้อหามุ่งวิพากษ์การเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ วัฒนธรรม และชีวิตความเป็นอยู่ของชาวเมียนมา 

ตั่นชัดถือเป็นกระบอกเสียงแห่งยุคสมัยได้เป็นอย่างดีเพราะสอดแทรกเนื้อหาสะท้อนภาพความลำเค็ญของชาวบ้านในระยะนั้นๆ

การแสดงตั่นชัดมิได้จัดแสดงกันโดยทั่วไปแต่จะจัดแสดงเฉพาะในช่วงเทศกาลสงกรานต์หรือวันขึ้นปีใหม่ของเมียนมาเท่านั้น โดยกวีจะงัดง้างเอาประเด็นเหตุการณ์บ้านเมืองต่างๆ ที่เกิดขึ้นในรอบปีที่ผ่านมา มาตีแผ่เสียดสีเพื่อเสนอแนะหรือท้วงติงว่าผู้ปกครองหรือผู้เกี่ยวข้องควรปรับปรุงแก้ไขอย่างไร ชาวเมียนมาเชื่อกันว่าการแสดงหรือการละเล่นตั่นชัดมีมาตั้งแต่ยุคราชวงศ์แล้ว มิได้เพิ่งเกิดในยุคหลังจากที่เมียนมาได้รับเอกราชจากอังกฤษ

ย้อนกลับไปในช่วงปี ค.ศ. 1962 หลังจากที่นายพลเนวินทำการรัฐประหารรัฐบาลอูนุและเมียนมาเข้าสู่ยุคเผด็จการทหารอย่างเข้มข้น การแสดงตั่นชัดถูกจำกัดขอบเขตและควบคุมการนำเสนอเนื้อหา อย่างเข้มงวด ตั่นชัดทุกบท ทุกเวทีต้องผ่านกองเซนเซอร์ของรัฐบาลทหารเมียนมาก่อนที่จะนำไปแสดง เช่นเดียวกับสื่อสิงพิมพ์อื่นๆ ในยุคนั้นไม่ว่าจะเป็นหนังสือพิมพ์ นิตยสาร นวนิยาย บทกวี ภาพยนตร์ เป็นต้น 

รัฐบาลจะตั้งกองเซนเซอร์เฉพาะกิจขึ้นเพื่อตรวจสอบบทกวีตั่นชัดช่วงเทศกาลสงกรานต์ กองเซนเซอร์ดังกล่าวมีอำนาจในการเฉือนหรือป้ายลบข้อความที่กล่าวกระทบการเมืองและสังคมเมียนมา ด้วยสถานการณ์และข้อจำกัดดังกล่าวทำให้บทกวีตั่นชัดไม่สามารถเสนอเนื้อหาที่หลุดพ้นออกจากเงื้อมเงาของกองเซนเซอร์ได้มากเท่าที่ควรจะเป็น อย่างไรก็ดี พบว่ามีกวีที่แต่งตั่นชัดฝีปากกล้าบางคนแหกกฎมิยอมส่งผลงานของตัวเองให้กองเซนเซอร์ก่อนนำมาแสดง กวีบางคนแอบเผยแพร่ตั่นชัดจนถูกทางการจับกุมตัวก็มี ซึ่งทางการจะเรียกว่าตั่นชัดเถื่อน

30546124_605535026468208_1739187729_o

อย่างไรก็ดีหลังจาก ค.ศ. 2011 หลังจากที่เมียนมาก้าวเข้าสู่การปกครองแบบประชาธิปไตย การแสดงตั่นชัดก็เริ่มฟื้นกลับมามีชีวิตชีวาและเสนอเนื้อหาได้อย่างอิสรเสรีอีกครั้งในระดับหนึ่ง หลังจากปีดังกล่าวพบว่า บทกวีตั่นชัดไม่ถูกตรวจสอบอย่างเข้มงวดเหมือนในยุคเผด็จการทหาร แต่ก็ยังมีบางเวทีที่มีคณะกรรมการตรวจสอบตั่นชัดเพื่อควบคุมให้มีเนื้อหาที่เหมาะสมไม่รุนแรงจนเกินไปก่อนนำมาแสดงบนเทวี 

แม้ว่าในยุคปัจจุบันการแต่งและการแสดงตั่นชัดดูจะผ่อนคลายกว่าในยุคเผด็จการทหารอยู่มาก แต่ก็มีชาวเมียนมาที่ผ่านยุคเผด็จการทหารมาอย่างโชกโชนเล่าว่ากวีที่แต่งตั่นชัดในยุคก่อนเก่งและมีฝีมือ เขามีเทคนิควิธีการหลีกเลี่ยงการใช้ภาษา การใช้สำนวนที่จะไม่กล่าวกระทบโดยตรง ตั่นชัดของเขาเต็มไปด้วยสัญญะที่เลื่อนไหลไปมา บางทีคนฟังก็ตามไม่ทัน บทกวีตั่นชัดที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักของคนที่ผ่านประสบการณ์ยุคเผด็จการทหารมาคือ ตั่นชัดของคณะซะวะนะ ซึ่งนำโดยนายซะวะนะ นักหนังสือพิมพ์ในยุคเผด็จการทหาร

ในขณะที่ในยุคปัจจุบันบทกวีตั่นชัดที่มีชื่อเสียงเป็นที่รู้จักกันอย่างกว้างขวาง ประกอบด้วยบทกวีตั่นชัดของคณะต่าดุ๊บ่าปยา, ต่ากี่-นแหว่, อัปปมาเดนะ-ตัมมาเดถะ, หม่องหม่องโส่เหล่ ทีโยเฉ่, ปแวคีงต่า, ผวะหม่าแบ, โอเหว่ตั่น เป็นต้น

30772474_605642899790754_268726588_o

ช่วงวันวันสงกรานต์ที่ผ่านมาผู้เขียนได้มีโอกาสร่วมเฉลิมฉลองเทศกาลสงกรานต์ที่นครย่างกุ้งและมีโอกาสได้ไปดูและฟังการประชันตั่นชัดตามเวทีเล่นสาดน้ำในนครย่างกุ้ง บางเวทีการประชันตั่นชัดมีคณะกรรมการตัดสินแพ้ชนะ

กติกาเบื้องต้นคือ กำหนดเวลาให้แต่ละทีม ทีมละไม่เกิน 30 นาที ถ้าเกินแม้แต่วินาทีเดียวถือว่าแพ้ คณะกรรมการประจำเวทีจะตัดสินกลอนตั่นชัดโดยใช้เกณฑ์ทั่วไปคือ ลงสัมผัสถูกต้อง ลีลาการเล่นเสียง เล่นคำ การใช้สัญญะ และการนำเสนอประเด็นเนื้อหาได้คมคาย

ในโอกาสนี้ผู้เขียนขอนำตัวอย่างบทกวีตั่นชัดที่ได้ยินได้ฟังมาบางบทมาแสดงเป็นตัวอย่างในพากย์ภาษาไทย ดังนี้

อันคำสภานำเสนอเออหนอ

น่าหัวร่อขอว่าจะลาดยางทางถนน

คอรัปชั่นฉันเห็นอยู่เกลื่อนกล่น

ช่างด้านทนคนแซวล้อกันสนั่นเมือง

นักเฝ้าสังเกตการณ์สังคมเมียนมาจะพลาดไม่ได้เลยที่จะต้องมาเฝ้าหน้าเวทีเล่นสาดน้ำต่างๆ เพื่อรับข่าวสารข้อมูลที่กวีผู้แต่งตั่นชัดจะนำมาแสดงและวิเคราะห์ภาพสะท้อนความเป็นเป็นไปของสังคมเมียนมาที่ปรากฏในสารที่สื่อผ่านตั่นชัด

บทกวีตั่นชัดยังถือเป็นบทกวีประมวลสรุปเหตุการณ์ความเป็นไปของบ้านเมืองและการทำงานของรัฐบาลในรอบปีที่ผ่านมาด้วย

สหายชาวเมียนมากล่าวว่า ถ้าคุณอยากรู้สภาพความเป็นอยู่และปากท้องของผู้คนในสังคมเมียนมาแล้วล่ะก็...

การฟังบทกวีตั่นชัดเป็นหนทางหนึ่งที่จะทำให้เข้าถึงและเข้าใจความปรารถนาของประชาชนคนตัวเล็กตัวน้อยในสังคมได้เป็นอย่างดี!