สงกรานต์ งานสนุก สุขแบบไทย

เอนก นาวิกมูล เล่าว่า สมัยรัชกาลที่ 4 มีการส่งส.ค.ส.แบบไทยๆ ในเดือนอ้ายซึ่งตรงกับช่วงฤดูหนาว  ต่อมาในสมัยรัชกาลที่ 5 มีการเปลี่ยนวันเถลิงศกในเดือนเมษายน พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พระราชทานส.ค.ส.แก่บุคคลต่างๆ เช่นกัน 

หนังสือเรื่อง ‘พระราชพิธี สิบสองเดือน’ พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ที่ได้รับการยกย่องจากวรรณคดีสโมสร ว่าเป็น ‘ยอดของความเรียงอธิบาย’ มีบันทึกเกี่ยวกับวันสงกรานต์ แบ่งหัวข้อว่าด้วยเรื่องศักราช วิธีการนับปีใหม่ของไทย การนับเดือนปีตามสุริยคติและนิทานเรื่องนิทานสงกรานต์ นางเทพธิดามหาสงกรานต์และคำทำนายต่างๆ 

 

‘พระราชพิธี สิบสองเดือน’ พระราชนิพนธ์ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว 

เครดิตภาพจาก kingchulalongkorn.car.chula.ac.th

ที่วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม มีภาพจิตรกรรมฝาผนังด้วยสีฝุ่น ใช้เทคนิคการเขียนแบบนกมองหรือ  Bird's Eye View พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้วาดภาพระหว่างผนังในวิหารหลวง เป็นภาพพระราชพิธีสิบสองเดือนแบบจำลองเหตุการณ์ในอดีต ซึ่งพระราชพิธีสงกรานต์เป็นหนึ่งใน 12 ภาพจิตรกรรม ให้เราเห็นบรรยากาศในยุคก่อน ไม่ว่าจะเป็นสถานที่ เครื่องแต่งกาย อากัปกิริยาของผู้คนขณะเข้าวัดทำบุญ สรงน้ำพระและก่อพระเจดีย์ทราย 

ภาพประกอบจากหนังสือราชประดิษฐ พิพิธทรรศนา

"ก่อพระเจดีย์ทราย เป็นเรื่องการขนทรายเข้าวัด มาจากความเชื่อของคนว่า เมื่อเราเข้าวัดไปแล้ว เหยียบทรายออกไป เวลาถึงโอกาสที่เป็นมงคล เวลาคนมาทำบุญ ก็มาก่อทรายทรายเพื่อนำมาคืนวัด เป็นกุศโลบายให้วัดมีทรายไว้สร้างโบสถ์ วิหาร วัดไหนที่อยู่ริมแม่น้ำ มีทรายน้ำจืดอยู่ตามริมชายหาดแม่น้ำ คนหลายคนก็ช่วยกันตักขึ้นมาดีกว่าพระตักคนเดียว ภาพเหล่านี้เราหาชมได้จากภาพถ่ายวัดเบญจมบพิตร สมัยรัชกาลที่ 5 ในภาพนั้นเราจะเห็นรายละเอียดว่า บริเวณลานวัด มีกองทราย รูปทรงสามเหลี่ยมปิรามิด ส่วนการประกวดก่อพระเจดีย์ทรายที่เกิดขึ้นมาในภายหลัง คนไปวัดทำบุญก็เกิดความสนุกสนาน 

นอกจากนี้ เมื่อสองร้อยปีก่อน คนตามภาคต่างๆ มีการร้องรำทำเพลง การละเล่น เท่าที่ผมค้นคว้าข้อมูลที่น่าสนใจ เช่น ภาคกลางถ้าไปทางจังหวัดอุทัยธานีหรือจังหวัดนครสวรรค์ ช่วงบ่ายๆ เย็นๆ ของวันสงกรานต์ พอแดดร่มลมตกแล้วเราไปเล่นสาดน้ำ เล่นเพลงช้าเจ้าหงส์ เพลงกรุ่น เพลงชักเย่อกัน 

อีกจำพวกเป็นเพลงเข้าทรง เช่น เพลงแม่ศรี ที่ผู้เล่นจะนั่งพนมมือบนครก ก็ร้องเพลงจนกระทั่งผู้หญิงที่นั่งพนมมือถูกผีเข้า ลุกขึ้นมาตามที่คนอื่นยั่วให้ร้อง หรือผีลิงลม พอเข้าแล้วก็จะกระโดดปีนต้นไม้ได้จริงแกล้งหลอกกันสนุก  เข้าทรงผีกะลา ผีกระด้ง ผีช้าง ทำท่าทำทางต่างๆ นานา อย่างผีสุ่มผู้เล่นจะทำท่าสุ่มกากมะพร้าว ที่สมมติว่าเป็นตัวปลา มีคนมายั่วมาแหย่ หยอกล้อกัน สนุกสนานเฮฮา เกิดความครึกครื้น เชื่อมสัมพันธ์ที่ใช้เพลงเป็นสื่อการละเล่น"

สำหรับปีนี้เทศกาลสงกรานต์ก็ยังคงเป็นวันแห่งความรื่นเริง ที่พระลานพระราชวังดุสิตและสนามเสือป่า วันที่ 7-8 เมษายน เวลา 14.00 -21.00 น. สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ให้เชิญพระพุทธกำเนิดกาสาวพัตร์ พระพุทธรูปสำคัญที่หล่อขึ้นเมื่อครั้งทรงผนวช วันที่ 6 พฤศจิกายน พ.ศ. 2521 มาประดิษฐานให้ประชาชนสักการะและสรงน้ำเพื่อเป็นสิริมงคล จัดสถานที่ให้ประชาชนรดน้ำ ขอพรผู้ใหญ่ในครอบครัว 

ภาพจากสำนักพระราชวัง 

ชมนิทรรศการความเป็นมาของประเพณีสงกรานต์ การแสดงทางวัฒนธรรมต่าง ๆ เช่น การละเล่นของหลวงสืบมาแต่โบราณ ‘โมงครุ่ม’ และ ‘กุลาตีไม้’ การแสดงโขน ตอน หนุมานชาญกำแหง การบรรเลงดนตรีไทย การสาธิตการปรุงเครื่องหอมการทำอาหารและขนมไทยที่หารับประทานได้ยาก 

ตลอดจนการออกร้านจำหน่ายอาหาร และขนมไทย ร้านจิตอาสา 904 จำหน่ายกระเป๋าและเสื้อจิตอาสา ร้านมูลนิธิส่งเสริมศิลปาชีพในสมเด็จพระนางเจ้าสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ รวมทั้งร่วมบันทึกภาพสามมิติประเพณีสงกรานต์ นิทรรศการนางสงกรานต์ และสวนดอกไม้ไทย

ที่สำคัญ ยังมีการแข่งขันก่อพระเจดีย์ทราย ชิงโล่พระราชทานสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เปิดโอกาสให้ผู้สนใจรวมกลุ่มประชาชน หรือชุมชน หน่วยงานและสถาบันการศึกษาต่าง ๆ ที่ส่งเข้าร่วมประกวด ไม่จำกัดอายุ ทีมละไม่เกิน 10 คน เริ่มเข้าก่อพระเจดีย์ทรายในวันที่ 7 เมษายน 2561 คณะกรรมการจัดงาน ‘เถลิงศกสุขสันต์ มหาสงกรานต์ ตำนานไทย’ จะจัดเตรียมทรายให้ 

ส่วนทีมที่จะเข้าแข่งขันต้องเตรียมวัสดุ  อุปกรณ์ที่ใช้ในการตกแต่งมาเอง โดยใช้วัสดุที่มาจากธรรมชาติ หรือวัสดุย่อยสลายได้ง่าย ไม่ทำลายธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม และจะตัดสินรางวัลชนะเลิศ รองชนะเลิศ อันดับ 1และอันดับ 2 และรางวัลชมเชย 3 รางวัล ในวันที่ 8 เมษายน พ.ศ. 2561