ภาพหาดูยาก 'พราหมณ์สยายผม'

ในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ ตามปกติพราหมณ์จะมวยผมไว้เรียบร้อย และมีความเชื่อว่า การสยายผมเป็นอัปมงคล หรือเพื่อแสดงความเศร้าโศกอย่างถึงที่สุด หรือแสดงเหตุหายนะ การสยายผมเป็นธรรมเนียมของอินเดียโบราณ แต่เดิมคนโบราณทั้งในสุวรรณภูมิและชมพูทวีปต่างรวบผมเป็นมวย เมื่อผู้ที่รักสิ้นชีวิตไป จะปลดมวยสยายผมลงมาดูกระเซอะกระเซิงแสดงความเศร้าเสียใจ และบอกกับผู้คนว่าอยู่ในเวลาไว้ทุกข์ ดังในคัมภีร์ภควัทคีตากล่าวว่า “วีรบุรุษไม่ทำร้ายผู้สยายผม” หมายความว่า ห้ามทำร้ายผู้คนในช่วงไว้ทุกข์ เพราะกำลังอยู่ในช่วงกำสรดสุดแสน

ภาพพราหมณ์สยายผมในริ้วขบวนพระบรมราชอิสริยยศ เชิญพระบรมโกศ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล (ภาพจาก University of Wisconsin-Milwaukee Libraries)

ในพระไตรปิฎกเอ่ยถึงกิริยาแบบนี้หลายครั้ง การสยายผมแต่ละครั้งจะเกิดขึ้นในเหตุอันยังความเศร้าเสียใจต่อผู้คนอย่างสุดซึ้ง เช่นเมื่อคราวพระพุทธเจ้าเสด็จปรินิพพาน พวกเทวดา “สยายผมประคองแขนทั้งสองคร่ำครวญอยู่ ล้มลงกลิ้งเกลือกไป” หรือเมื่อคราวจะเกิดหายนะขึ้นในจักรวาล โลกพยุหเทวดาจะนุ่งแดงห่มแดง สยายผมเดินร้องไห้ไปพลางป่าวประกาศจุดจบของโลก

ในงานพระบรมศพพระเจ้าแผ่นดิน มีพรามหณ์เดินก้มหน้าสยายผม ให้ความรู้สึกประหนึ่งเทพยดาประกาศจุดจบของโลกเสียเหลือเกิน

ทั้งนี้ ในพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ ในหลวง ร.9 พราหมณ์ เดินตามขบวนพระบรมโกฐ ได้เริ่มต้นสยายผมเมื่อเริ่มต้นการเดินริ้วขบวนที่ 1 ซึ่งเป็นภาพพระราชพิธีตามธรรมเนียมโบราณ

พราหมณ์สยายผม ในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพ ในหลวง ร.9