"คุณโจโฉ" หล่อรอบสอง

"คุณโจโฉ" หล่อรอบสอง

ในที่สุด งานประติมากรรม "คุณโจโฉ’" สุนัขทรงเลี้ยงในรัชกาล 9 สิ่งประกอบพระเมรุมาศ ดำเนินมาถึงขั้นตอนขึ้นรูปดินเหนียวเสร็จสมบูรณ์แล้ว

     เมื่อกลางเดือนกรกฎาคมที่ผ่านมา สตูดิโอของ ชิน ประสงค์ ข้าราชการบำนาญกรมศิลปากร ผู้รับผิดชอบงานปั้น "คุณทองแดง" และ "คุณโจโฉ" สุนัขทรงเลี้ยงในรัชกาล 9 เปิดประตูต้อนรับผู้คนที่มาเยี่ยมชมขั้นการทำงานลำดับที่สอง คือการทำต้นแบบด้วยการหล่อปูนปลาสเตอร์ โดยมี สมยศ มณีศาสตร์ และ สมบัติ ถนัดกิจ ผู้เคยร่วมงานกับชิน สมัยที่เขารับราชการเป็นผู้อำนวยการส่วนประติมากรรม กรมศิลปากร มาทำหน้าที่เป็นช่างทำพิมพ์งานประติมากรรม ซึ่งการรวมตัวเฉพาะกิจเกิดขึ้น เพราะได้รับโอกาสสำคัญให้เป็นหนึ่งในผู้ถวายงานด้านประติมากรรม งานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพในหลวงรัชกาลที่ 9

     ขั้นตอนการหล่องานต้นแบบ ทั้งสมยศและสมบัติ เล่าว่า เป็นการเปลี่ยนถ่ายจากงานดินไปสู่ปูนปลาสเตอร์ผ่านแบบพิมพ์ ที่มีความสำคัญกับงานต้นแบบโดยการนำวัสดุ อุปกรณ์ต่างๆ ได้แก่ การใช้แผ่นสังกะสี หรือแผ่นอลูมิเนียมมาเป็นตัวกำหนดพื้นที่ชิ้นงานออกเป็นส่วนๆ โดยงานปั้นคุณโจโฉสามารถแบ่งได้เป็น 6 ส่วน จากนั้นนำผงปูนผสมสีฝุ่น และน้ำเปล่าในอัตรา 1 ต่อ 1 เริ่มจากโรยปูนให้ท่วมน้ำนิดหน่อย หรือเสมอน้ำ รอให้น้ำดูดปูนจนอิ่มตัว ค่อยตีปูนให้เนียน ขั้นตอนนี้ ทั้งคู่ย้ำว่า ต้องห้ามใจร้อน เพราะหากเทส่วนผสมไม่เท่ากัน ก็จะกลายเป็นของเสีย เมื่อได้น้ำปูนที่ผสมพอดีแล้ว จากนั้นก็นำมาดีดลงไปบนงานปั้นดินเหนียวให้ทั่ว ทำจนปูนซึมเข้าเนื้อดินทุกส่วนเพื่อรักษารายละเอียดบนผิวดินที่ปั้นไว้ ก่อนทำเป็นเปลือกของพิมพ์ โดยทิ้งไว้ให้แห้ง เทคนิคนี้ถือว่า สำคัญเช่นกัน เพราะการดีดปูนลงบนผิวดิน ช่วยให้ปูนสามารถเข้าไปตามซอกต่างๆ บนชิ้นงาน ดีกว่าการที่ใช้เครื่องมืออื่นๆ ที่อาจทำให้เกิดเป็นฟองอากาศ  

     ต่อมา จึงนำปูนปลาสเตอร์ขาว โบกทับไปอีกชั้นหนึ่ง คราวนี้ต้องมีความหนาราวๆ ครึ่งนิ้ว แล้วยึดด้วยเหล็กเส้นดัดไปความโค้งงอตามชิ้นงาน นำใยมะพร้าวมาคลุกกับปูนขาวจนชุ่ม แล้วพอกลงไปบนเหล็กเส้นยึดกับงานปั้น โดยเว้นช่วงห่างพอประมาณ ซึ่งเทคนิคนี้บรรดาช่างปั้นล้วนแล้วได้รับการถ่ายทอดมาจากอาจารย์ศิลป์ พีระศรี ปูชนียบุคคลด้านงานศิลปะของไทยที่ในวันนี้ยังคงส่งต่อความรู้นี้จากรุ่นสู่รุ่น ทุกขั้นตอนในระหว่างที่ผู้ปฏิบัติงาน ค่อยๆ ทำไปทีละส่วน ผู้คนที่มาคอยให้กำลังใจต่างเฝ้าดูในความสงบ ปล่อยให้เสียงใบไม้ไหว เสียงลมลู่ไปตามกิ่งไม้ที่โอบล้อมรอบบ้านของประติมากร ดังสลับกับเสียงของชัตเตอร์ของสื่อมวลชนที่มาทำข่าว ไม่นานนัก รูปปั้นดินคุณโจโฉ ถูกห่อหุ้มด้วยวัสดุใหม่ จนไม่เห็นเค้าโครงเดิม คุณโจโฉดูตัวอ้วนกว่าแต่ก่อน เพราะความหนาของปูนที่จับตัวกันเป็นชั้นๆ พอปูนแห้งแล้วมาถึงขั้นตอนนี้ ทุกคนแทบจะหายใจเป็นจังหวะเดียวกัน สมยศ กับ สมบัติ ยืนประกบงานปั้นคุณโจโฉ ค่อยๆ ดึงแบบพิมพ์ส่วนขาทั้งสองข้างของคุณโจโฉออกมาก่อน แล้วแซะดินออกทีละนิด จนงานแม่แบบเกลี้ยงสะอาด แล้วค่อยไล่ระดับไปยังส่วนต่างๆ มาถึงส่วนหัวของงานประติมากรรมมีรายละเอียดมากที่สุด ไม่ว่าจะเป็นรูปลักษณ์สะท้อนบุคลิกของคุณโจโฉอย่างเด่นชัด รอยยับย่นบนใบหน้า เรียวปากเผยอให้เห็นซี่ฟันเรียงเป็นระเบียบ แววตากลมโตแฝงไปด้วยความขี้เล่น มาดกวนๆ ด้วยไปป์ตามอย่างภาพถ่ายฝีพระหัตถ์ในหลวงรัชกาลที่ 9 ทรงถ่ายไว้ อีกทั้งยังมีลูกเล่นติดโบว์หูกระต่ายให้ดูสุภาพ ตามจินตนาการที่ชินเสริมแต่งเข้าไป สิ่งเหล่านี้สองช่างทำพิมพ์ สามารถนำจิตวิญญาณแห่งลายเส้นออกมาราวกับเป็นผู้ปั้นด้วยตัวเอง 

"แม้มีประสบการณ์ที่พวกผมร่วมกันทำงานมาราวๆ 40 ปี เคยผ่านงานร่วมสร้างอนุสาวรีย์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช อนุสาวรีย์สมเด็จย่า และอื่นๆ มากมาย แต่งานนี้ยากกว่าการสร้างงานชิ้นใหญ่ เพราะงานขนาดเล็ก เต็มไปด้วยรายละเอียด ความผิดพลาดอาจเกิดได้ง่าย อย่างงานหล่อคุณโจโฉ จุดที่เราต้องระมัดระวังมากที่สุด โดยเฉพาะส่วนลูกตา ถ้าชำรุดเสียหาย ตาก็จะเขไปเขมา" สมยศกล่าว

     หลังจากที่ผลงานออกมาเป็นที่น่าพอใจ ชายหนุ่มที่อยู่แถวนั้นก็ช่วยเฮละโลยกงานชิ้นงานกันคนละไม้คนละมือ นำไปล้างด้วยสบู่กรดกับน้ำสะอาด แล้วชะโลมด้วยน้ำมันมะพร้าว เตรียมแบบพิมพ์สำเร็จเข้าสู่ขั้นตอนการทำงานต่อไป 

คุณโจโฉ คือใคร 

คุณโจโฉเป็นสุนัขแสนรู้ของในหลวงรัชกาลที่ 9 มีนิสัยขี้เล่น ดังปรากฏในหนังสือราชินี รวบรวมพระราชกรณียกิจพระบรมวงศานุวงศ์ โดยมีภาพฝีพระหัตถ์พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดชทรงบันทึกไว้ ช่วงปี พ.ศ. 2500 จำนวน 8 ภาพ อาทิ สุนัขทรงเลี้ยงคาบไปป์ ใส่แว่นตา อ่านหนังสือ เล่นเปียโน คุณโจโฉนั่งเกาะรั้ว โดยกรมศิลปากร มอบหมายให้ ชิน ประสงค์ ข้าราชการบำนาญ อดีตผู้อำนวยการส่วนประติมากรรม กรมศิลปากร ออกแบบเพื่อทูลเกล้าฯ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี พระราชวินิจฉัย ให้สร้างประติมากรรมคุณโจโฉ ประดับด้านขวาจิตกาธานประดับพระเมรุมาศ ในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช 

เกร็ดความรู้ 

"การหล่องานประติมากรรมที่มีส่วนประกอบยื่นออกมาจากชิ้นงาน อย่างคุณโจโฉคาบไปป์ ถ้าเราทำต้นแบบโดยหล่อพิมพ์ไปพร้อมกัน จะทำงานยาก ดังนั้นเราควรแยกออกมาต่างหากจะดีกว่า" สมยศ มณีศาสตร์ กล่าวไว้    

ภาพ:ปภัสพงษ์ ดำนวล 

คลิปวิดีโอ