ม.มหิดล ค้นพบสาเหตุมาลาเรียขึ้นสมอง

แพทย์นักวิจัย ม.มหิดล ค้นพบสาเหตุมาลาเรียขึ้นสมอง เตรียมพัฒนายาใหม่ลดอัตราการตาย

ดร.พญ.พรรณเพ็ญ วิริยเวชกุล เปิดเผยว่า โรคมาลาเรียหรือไข้จับสั่น ยังเป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญของประเทศต่างๆในแถบเอเชียตะวันออกเฉียงใต้และแอฟริกา สำหรับในประเทศไทยพบมาก แถวชายแดนที่มีป่าเขาหนาแน่นบริเวณรอยต่อไทย-พม่า, ไทย-กัมพูชา, ไทย-ลาว และทางภาคใต้ของประเทศไทย เชื้อมาลาเรียมาจากยุงก้นปล่องกัดคน และส่งผ่านเชื้อปรสิตสกุลพลาสโมเดียม (Plasmodium) ซึ่งมี 5 ชนิด ชนิดที่รุนแรงที่สุดคือเชื้อฟาลซิพารัม (Plasmodium falciparum) เมื่อเชื้อนี้เข้าสู่กระแสเลือดจะไปสู่ตับ จากนั้นเข้าสู่เม็ดเลือดแดง และเมื่อเม็ดเลือดแดงแตกออก เชื้อจำนวนมากก็จะถูกแพร่เข้าสู่ กระแสเลือดไปสู่เม็ดเลือดแดงใหม่ต่อไป

ทั้งนี้เม็ดเลือดแดงติดเชื้อที่อยู่ในกระแสเลือดจะไปเกาะติดแน่นเหมือนกาวที่ผนังเซลล์หลอดเลือด ก่อให้เกิดการอุดตันทำให้เลือดและออกซิเจนไม่สามารถไปเลี้ยงอวัยวะต่างๆได้ ส่งผลให้เกิดภาวะ แทรกซ้อนที่มีผลต่ออัตราการเสียชีวิตของผู้ป่วยได้เช่น ภาวะไตวาย ตับวาย ปอดบวมน้ำ ภาวะน้ำตาลในเลือดต่ำและมาลาเรียขึ้นสมอง เป็นต้น ผู้ป่วยที่มีเชื้อมาลาเรียขึ้นสมองจะมีอาการไข้ ซึม เพ้อ ไม่รู้สติ อาเจียนรุนแรง และอาจชักได้ ซึ่งเป็นสาเหตุสำคัญที่ทำให้เสียชีวิต

การศึกษาวิจัยเรื่อง “การกระตุ้นของทรานสคริปชัน แฟคเตอร์: นิวเคลียร์ แฟคเตอร์แคปปาบีในโรคมาลาเรีย” ได้อธิบายและหาสาเหตุของความรุนแรง พบว่า Nuclear Factor Kappa B p65 (NF-?B p65) ซึ่งเป็นโปรตีนชนิดหนึ่งที่อยู่ในเซลล์เมื่อถูกกระตุ้นด้วยสิ่งเร้า โปรตีนนี้จะเคลื่อนย้ายไปสู่นิวเคลียส ซึ่งจะไปควบคุมการทำงานของยีนและการสร้างโปรตีนชนิดต่างๆ รวมทั้งควบคุมการตายของเซลล์ (Apoptosis) ด้วย การตายของเซลล์และเสื่อมสภาพไปของเซลล์ในร่างกายเป็นเรื่องปกติและจะมีการสร้างเซลล์ใหม่เกิดขึ้นทุกวัน ทีมวิจัยได้ศึกษาเซลล์ประสาท, เซลล์ค้ำจุนประสาท, เซลล์บุผนังหลอดเลือด และเซลล์เม็ดเลือดขาวในเนื้อสมองของผู้ป่วยที่เสียชีวิตจากมาลาเรียขึ้นสมอง พบการกระตุ้นและการแสดงออกของโปรตีน NF-?B p65 เพิ่มขึ้นเมื่อเปรียบเทียบกับสมองผู้ป่วยที่ไม่ได้เสียชีวิตจากมาลาเรียขึ้น สมองและกลุ่มชิ้นเนื้อสมองปกติ

นอกจากนี้ยังพบดัชนีการตาย (Apoptotic index) และการแสดงออกของโปรตีน NF-?B p65 ในนิวเคลียสของเซลล์เม็ดเลือดขาว และเซลล์บุผนังหลอดเลือดเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยสำคัญทางสถิติ เมื่อเทียบกับสมองผู้ป่วยที่ไม่ได้เสียชีวิตจากมาลาเรียขึ้นสมองและกลุ่มชิ้นเนื้อสมองปกติ ซึ่งทำให้เข้าใจว่า NF-?B p65 เป็นสาเหตุหนึ่งของการเกิดโรคมาลาเรียขึ้นสมอง เมื่อถูกกระตุ้นด้วยเชื้อมาลาเรีย ร่างกายจะ ทำการเร่งสร้างโปรตีนมากขึ้นกว่าปกติส่งผลให้ร่างกายมีไข้ รวมทั้งเป็นการเร่งให้เซลล์ในร่างกายตายมากขึ้น จนเกิดมีอาการรุนแรงต่างๆตามมา

ผลการศึกษาชิ้นเนื้อสมองของผู้ป่วยที่เสียชีวิตจากโรคมาลาเรีย ช่วยทำให้เข้าใจกลไกการเกิดโรคมาลาเรียขึ้นสมองเพิ่มมากขึ้น และทำให้ทราบว่าโปรตีน NF-?B p65 เป็นโปรตีนที่ส่งสัญญาณ (Signaling protein) ที่เหนี่ยวนำให้เกิดกระบวนการตายของเซลล์บุผนังหลอดเลือด และเม็ดเลือดขาวที่อยู่ในหลอดเลือดในชิ้นเนื้อสมอง ดังนั้นโปรตีน NF-?B p65 จึงเป็นโปรตีนเป้าหมายในการพัฒนายาเพื่อใช้ ในการรักษาหรือลดความรุนแรงในผู้ป่วยที่ติดเชื้อมาลาเรีย จากผลงานวิจัยครั้งนี้จะมีการนำไปประยุกต์ทางด้านคลินิก เพื่อพัฒนายาที่จะช่วยต่อต้านการสร้างโปรตีน NF-?B p65 โดยใช้ร่วมกับยาต้านมาลาเรีย เพื่อช่วยยับยั้งภาวะการตายของเซลล์ต่างๆในร่างกาย และหวังว่าผู้ป่วยมาลาเรียชนิดรุนแรงจะมีอาการดีขึ้น เป็นการลดอัตราการเสียชีวิตในที่สุด