เส้นทางขรุขระสู่ดิจิทัลทีวี(4):TPBS เสาหลักโครงข่าย-ราหูอมอสมท.?

ผู้เข้าร่วมมักถามประเด็น "ต้นทุนโครงข่ายช่องดิจิทัลทีวี" กับคณะกรรมการกิจการกระจายเสียง กิจการโทรทัศน์ (กสท.) จะออกมาเมื่อไหร่ แต่แทบไม่เคยมีคำอธิบายชัดๆ ว่าหลักคิดค่าบริการโครงข่าย อยู่บนพื้นฐานอะไรบ้าง?

จนดูเหมือนว่ากสท.เองก็ยังไม่มีคำตอบ? หรือว่ายัง "ต่อรอง" ผลประโยชน์อัน "มิพึงได้" จากการ "ผูกขาด" โครงข่าย 15 ปี ยังไม่ลงตัว?

คำตอบเดียวที่เพิ่งรับทราบมาคือ กสท. บอกว่าก่อนการประมูลดิจิทัลทีวี 30 วัน จะมีการ "แจ้งเพื่อทราบ" ให้ผู้สนใจประมูลรู้ค่าบริการของผู้รับใบอนุญาตแต่ละรายว่าเท่าไหร่

ในมุมมองของผู้สนใจประมูล "ค่าบริการโครงข่าย" เป็นต้นทุนคงที่ 15 ปี ที่มีความสำคัญมากยิ่งกว่า "ค่าประมูลขั้นต่ำ" ของแต่ละประเภท และราคาประมูลสุดท้ายเท่าไหร่ ที่เกิดจากการแข่งขันการเสนอราคาของแต่ละรายที่มีแต่ละราย "หน้าตัก" ไว้แล้ว

แต่ "ค่าบริการโครงข่าย" เป็นค่าบริการที่ผู้สนใจประมูล "ไม่มีทางเลือก" เสมือนกำลังถูกมัดมือชก จะต้องยอมรับ "ค่าบริการ" ที่กำหนดมาจาก" ผู้เล่นรายเดิม" คือ ช่อง 5, ช่อง 9, กรมประชาสัมพันธ์ และ สถานีโทรทัศน์ไทยพีบีเอส ที่ยากจะต่อรองให้ลดราคาลงมาได้ แตกต่างโดยสิ้นเชิงกับ "ค่าเช่าช่องสัญญาณดาวเทียม" ของดาวเทียมไทยคม ที่มีอัตราค่าบริการ "ถูกลง" กว่าในอดีต แม้ว่าค่าเช่าดาวเทียมสูงขึ้นในช่วง 2-3 ปีที่ผ่านก็เกิดขึ้นจากกลไกการตลาดปกติคือ ดีมานด์-ซัพพลาย

ตามหลักเศรษฐศาสตร์แล้ว "ค่าบริการโครงข่ายดิจิทัลทีวี" ภาคพื้นดินมีสินค้าที่ใช้ "ทดแทน" ได้คือการส่งผ่านดาวเทียม ค่าบริการควรจะเทียบเคียงกันในลักษณะแพงกว่าค่าเช่าสัญญาณดาวเทียม ไม่ควรจะเกินกว่าสัก 2-3 เท่า

แต่ตัวเลขเบื้องต้น ที่ดูเหมือนว่าจงใจหลุดออกมาจากผลศึกษาของคณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ เพื่อหยั่งกระแส คำนวณไว้สำหรับช่องดิจิทัลทีวีแบบ SD 60 ล้านบาทต่อปี หรือประมาณ 5 เท่า ของช่องดาวเทียมและช่องดิจิทัลทีวีแบบ HD 240 ล้านบาทต่อปี โดยยังไม่รวมต้นทุน Must Carry บนดาวเทียมเพื่อให้ทุกโครงข่ายสอยไปต่อได้
บอกได้ว่าเป็นค่าบริการโครงข่ายที่หากบวกต้นทุน Must Carry จะแพงเข้าขั้น "ขูดรีด" ค่าโครงข่ายจะกลายเป็นต้นทุนหลักของการลงทุนช่องดิจิทัลทีวีเสียด้วยซ้ำ ช่องแบบ SD รวม 15 ปี 900 ล้านบาทและช่อง HD รวม 15 ปี 3,600 ล้านบาท

ถ้าค่าโครงข่ายแพงขนาดนี้ แล้วผู้เข้าประมูลต้องแบกภาระไปถึง 15 ปี การเปลี่ยนผ่านโทรทัศน์แบบอนาล็อกไปสู่ดิจิทัลทีวี( Analog Switch Off/Digital Switch Over) ที่ทำให้ดิจิทัลทีวีเป็นประโยชน์กับประเทศชาติ และผู้บริโภคมากที่สุดก็จะสูญเปล่า เพราะผู้ชนะประมูลจะต้องผลักภาระนี้ไปยังค่าโฆษณาที่ขายให้เอเจนซีโฆณา และผู้ลงโฆษณาในอัตราที่ไม่ลดลงจากเดิมสักเท่าไหร่

แล้วภาระต้นทุนทั้งหมดจะถูกผลักไปกลายเป็น "ราคาสินค้า" ที่มีค่าโฆษณาแฝงอยู่จำนวนมาก แบบเดียวกับระบบโทรทัศน์อนาล็อกเดิมที่มีสภาพ "กึ่งผูกขาด" ที่ผู้ลงโฆษณาจำใจต้องจ่ายเงินแพงๆ ซื้อโฆษณาที่ขึ้นราคาทุกปี

ผมสงสัยมากๆ ว่าทำไมกสท.ไม่เลือกวิธีทำให้ "ค่าบริการโครงข่าย" ต่ำที่สุดตามแนวคิดเดิมคือ One Network ที่เคยอยู่ในแผนงานแรกๆ แต่ตอนหลังกลับกลายมาจะแจก "ใบอนุญาต" โครงข่ายถึง 6 ใบ (Multiplex) โดยไม่ได้ใช้วิธีประมูลอีกด้วย ทั้งๆ ที่กิจการนี้ถือเป็นกิจการ "ผูกขาด" 15 ปี ที่ไม่มีคู่แข่งเข้ามาได้ และผู้ใช้บริการไม่ทางเลือก ซึ่งจริงๆ ควรจะเลือกวิธี "ประมูล" เพื่อให้ได้ "ค่าบริการต่ำ" และขยายโครงข่ายได้เร็วที่สุด

ยิ่งเกิดความสงสัยมากยิ่งขึ้นกับการเร่งรีบออกใบอนุญาต 4 ใบให้ช่อง 5, ช่อง 9, กรมประชาสัมพันธ์ และไทยพีบีเอสจาก 6 ใบอนุญาต โดยไม่ได้กำหนดราคาค่าบริการให้ชัดเจนก่อน ยอมให้แต่ละรายเสนอราคาค่าบริการมาเพื่อกสท. จะต่อรองให้ได้ราคาใกล้เคียงกัน ซึ่งค่อนข้างผิดวิสัยกลยุทธ์การเจรจาต่อรอง เมื่อปล่อย "อ้อยเข้าปากช้าง" แล้วจะคายออกมา ยอมลดราคาลงมาได้อย่างไร

"ตัวเลขค่าบริการ" ที่แต่ละช่องเสนอให้กสท.พิจารณา ทำให้มองเห็น "ความไม่ปกติ" ของกระบวนการพิจารณาให้ใบอนุญาตที่อาจจะทำให้เกิดผลเสียระยะยาวต่อประเทศและผู้บริโภค

ขอเลือกมาเฉพาะช่องแบบ SD เพื่อเปรียบเทียบกันที่น่าจะมาจากข้อกำหนดของกสท.ให้ผู้รับใบอนุญาตขยายโครงข่ายให้ครอบคลุม "ประชากร" เริ่มจากปีแรก 50 %, ปีสอง 80%, ปีสาม 90% และ ปีที่สี่ 95%

ช่อง 5 เริ่มคิดค่าบริการจากปีแรก 1.5 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสอง 2.5 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสาม 4 ล้านบาทต่อเดือน และปีที่สี่ 5 ล้านบาทต่อเดือน

ช่อง 9 เริ่มจากปีแรก 5 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสอง 5.15 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสาม 5.3 ล้านบาทต่อเดือน และปีที่สี่ 5.46 ล้านบาทต่อเดือน

ช่อง11เ ริ่มจากปีแรก 2.4 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสอง 3.2 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสาม และ ปีที่สี่เท่ากัน 4 ล้านบาทต่อเดือน

ไทยพีบีเอส เริ่มจากปีแรก 2 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสอง 3.2 ล้านบาทต่อเดือน, ปีสาม 3.6 ล้านบาทต่อเดือนและปีที่สี่ 4 ล้านบาทต่อเดือน

สรุปแล้ว ไทยพีบีเอสเสนอราคาต่ำสุดเฉลี่ยเดือนละ 3.1 ล้านบาท ในช่วง 4 ปีแรก ที่โครงข่ายยังไม่ครอบคลุม 95% และหลังจากปีที่สี่คิดเดือนละ 4 ล้านบาท ช่อง 5 รองลงมาเฉลี่ยเดือนละ 3.25 ล้านบาทและเดือนละ 5 ล้านบาท อันดับสามช่อง 11 เฉลี่ยเดือนละ 3.4 ล้านบาท และหลังจากนั้น ปีละ 4 ล้านบาท แต่ช่อง 9 กลับเสนอราคาแพงโด่งกว่าเฉลี่ยเดือนละ 5.23 ล้านบาท แล้วคิดแพงสุดถึง 5.46 ล้านบาท

ข้อเสนอด้านค่าบริการของไทยพีบีเอสต่ำสุดน่าจะมาจากผลการศึกษาทางเทคนิคด้านโครงข่ายที่จะต้องใช้ "เสาส่งหลัก" ทั่วประเทศ 39 แห่ง ไทยพีบีเอสกลายเป็นช่องที่มีความพร้อมมากที่สุด เพราะเสาส่งเกือบทั้งหมดถูกเลือกตำแหน่งสำหรับคลื่นความถี่ย่าน UHF สอดคล้องกับการแพร่ภาพโทรทัศน์ระบบดิจิทัลทีวีที่ใช้คลื่นความถี่ย่าน UHF แต่สถานีโทรทัศน์ช่องอื่นปักเสาส่งสำหรับคลื่นความถี่ย่าน VHF

จำนวนเสาส่งหลัก 39 แห่ง สำหรับโครงข่ายดิจิทัลทีวีเป็นของไทยพีบีเอสถึง 35 แห่งและอสมท. 4 แห่ง เสาส่งของกรมประชาสัมพันธ์กับกองทัพบกช่อง 5 ไม่สามารถนำมาใช้ได้ แต่เรื่องนี้ก็ยังไม่ได้สำคัญเท่าไหร่ หากทุกช่องยอมไปเช่าใช้ "เสาส่ง" 35 แห่งของไทยพีบีเอสที่เป็นกิจการสาธารณะที่ไม่ควรค้ากำไรมากเกินไป ซึ่งดูเหมือนว่าผู้บริหารช่อง 5 กับช่อง 11 ไม่มีปัญหาในการไปเช่าใช้เสาส่งไทยพีบีเอสเพื่อประหยัดเงินลงทุนใหม่

แต่ผู้บริหารอสมท.กลับยังไม่ยินยอมไปเช่าใช้ของไทยพีบีเอสที่ประหยัดเงินลงทุนมากกว่าการสร้างเสาส่งเอง แล้วยังเสนอค่าบริการแพงกว่าช่องอื่นเกือบเท่าตัว จนทำให้อดสงสัยไม่ได้ว่า อสมท. ลงทุนโครงข่ายแพงกว่าช่องอื่นหรืออย่างไร อุปกรณ์เครื่องส่ง"ราคาแพง"มากกว่าช่องอื่น? หรือ "ไอ้โม่ง" คนไหนกำลังจ้องจะเขมือบผลประโยชน์จากการจัดซื้อลงทุนอุปกรณ์โครงข่ายดิจิทัลทีวีที่มีมูลค่าประมาณ 2-3 พันล้านบาท

ปรากฏการณ์แบบนี้คิดเป็นอื่นไม่ได้ว่าน่าจะเกิดจากเงามืดของ "การเมือง" กำลังปกคลุมเหนืออสมท.ให้กลับไปเป็นยิ่งกว่าแดนสนธยามากกว่าครั้งใดๆ ทำให้องคาพยพโครงสร้างการบริหารการตัดสินใจของอสมท.ในเรื่องใหญ่ๆ แบบนี้ ยิ่งสับสนอลหม่าน "คนรู้เทคนิคไม่ได้ทำ-คนทำไม่รู้เทคนิค"

บอกให้ก็ได้ว่าทั้ง 3 ช่องเสนอค่าบริการโครงข่ายทั้งแบบ SD และ HD แต่อสมท.มีความพร้อมน้อยที่สุดเสนอราคาค่าบริการแบบ SD เท่านั้น แต่แบบ HD ยังคำนวณเสร็จไม่ทันเสนอ !!

ฝากสหภาพแรงงานรัฐวิสาหกิจอสมท.ฯ เข้ามาจับตาเกาะติดเรื่องนี้อย่ากะพริบตาเป็นอันขาด อย่าให้เกิดกรณีซ้ำรอยข้อสงสัยซื้อลิขสิทธิ์จาก CTH ถ่ายทอดสดฟุตบอลพรีเมียร์ลีก 3 ปี 480 ล้านบาท โดยไม่ต่อรองราคา

เท่าที่ดูจากการเสนอราคารอบแรกมาแล้วไทยพีบีเอสน่าจะเป็นตัวเลือกที่มีความพร้อมที่สุด,รองลงมาคือกองทัพที่มีทีมช่างเทคนิคของกองทัพกับเงินทุนพร้อม , ช่อง 11ยังไม่แน่ใจว่าตั้งงบประมาณไว้หรือยังและคนรู้เรื่องเทคนิคของช่อง 11มองหาไม่เห็นแล้วเมื่ออธิบดีกรมประชาสัมพันธ์ยังต้องอิมพอร์ตมาจากผู้ว่าบุรีรัมย์

กสท.น่าจะลองใช้วิธีต่อรองราคาแบบกึ่งประมูลใหม่ ด้วยการเปิดโอกาสให้แต่ละรายเสนอ "ค่าบริการ" มาใหม่ กำหนดไม่เกินรายละ 2 โครงข่ายเพื่อพิจารณาความพร้อมของแต่ละรายที่อาจจะทำให้รายที่มีความพร้อมมากกว่าอย่างไทยพีบีเอสเสนอราคาค่าโครงข่ายที่ต่ำลงไปได้อีก

อันที่จริงแล้วกสท.ควรจะหาแต้มต่อให้ไทยพีบีเอสที่เป็นองค์กรสาธารณะไม่แสวงหากำไรในเชิงธุรกิจมากเกินไปมาเป็นหัวหอกการเปลี่ยนผ่านประเทศสู่ดิจิทัล ซึ่งไทยพีบีเอสได้แสดงความจำนงค์จะคืนคลื่นความถี่อนาล็อกในอีก 3 ปีข้างหน้าแล้วและสอบถามความพร้อมในเชิงเทคนิคสามารถติดตั้งเครื่องส่งดิจิทัลได้ครบถ้วน 39 แห่งภายใน 2 ปีเท่านั้น

ไทยพีบีเอสในฐานะองค์กรสื่อสาธารณะน่าจะได้รับมอบหมายภารกิจนี้ขยับไปอีกขั้นเพื่อผลประโยชน์สาธารณะ เช่นเดียวกับภารกิจของสถานีโทรทัศน์สาธารณะบีบีซีของอังกฤษที่ได้รับมอบหมายให้เป็นหัวขบวน ขับเคลื่อนการเปลี่ยนผ่านจากอนาล็อกสู่ดิจิทัลทีวีของอังกฤษสำเร็จใน 6 ปีหลังจากล้มเหลวใน 4 ปีแรก

อยากให้ไทยพีบีเอสเสมือนเป็น "หัวรถจักรไฟฟ้าความเร็วสูง" เร่งให้ประเทศไทยไปสู่ดิจิทัลทีวี Digital Switch Over ภายใน 3 ปี โดยไม่จำเป็นจะต้องรอให้เป็นไปตามแผนแม่บท 5 ปี ยิ่งเปลี่ยนผ่านช้าออกไปก็จะเป็นประโยชน์กับ "ผู้เล่นรายเก่า" ที่ยังได้ประโยชน์มหาศาลจากการใช้คลื่นความถี่ที่เป็นสมบัติสาธารณะนานยิ่งขึ้น หลังจากครอบครองคลื่นความถี่ไว้ด้วยระบบสัมปทานมานานเกินกว่า 30-40 ปีแล้ว